چشمه گرماب
در آستانه تنگه بین دو کوه گله و سفید کوه در معبر و بستر آغازین سیمره چشمه گرماب چونان الماسی درخشان در دامن پر سخاوت زاگرس می‌درخشید و محلی بود به شستن خستگی‌ها و گرفتن شفا و تسکین آلام و پس از آن ادامه کوچ در حاشیه شرقی رود سیمره به سوی گرمسیر.
بنا به تعریف هر گاه سطح ایستابی در منطقه‌ای محصور در لایه‌ای غیرقابل نفوذ بالاتر از سطح زمین باشد، هرگونه شکستگی یا شکاف در لایه‌ها موجب خروج آب و پدیده چشمه می‌گردد. چشمه‌ها از دیر باز با شکل گیری تمدن انسانی ارتباطی تنگاتنگ داشته‌اند و آب آنها به مصارف مختلف شرب، شستشو، کشاورزی و... رسیده است.
چشمه‌های آب گرم همانند چشمه‌های طبیعی هستند که در تمام طول سال دمای آب آنها از دمای محیط بیشتر است و در اکثر موارد بوی تند گوگرد و ترشی مزه آب و یا گاهی کدورت آب از نشانه‌های چشمه‌های آب گرم است. دلیل گرم بودن آب این چشمه‌ها می‌تواند علاوه بر فعالیتهای آتشفشانی اعماق زمین، واکنش‌های هسته‌ای و شیمیایی، درجه گرمای زمین و یا حرکات زلزله باشد. در مناطق آتشفشانی، آب در حین عبور از کنار لایه‌های مذاب و یا داغ در حال سرد شدن گرم می‌شود و در مظهر چشمه دمای بالایی خواهد داشت. هر چه سرعت خروج آب و یا عمق منبع آب زیرزمینی بیشتر باشد آب دمای بالاتری خواهد داشت. سرد شدن مواد مذاب درونی زمین (ماگما) ایجاد بخار آب کرده و در اثر فشار، بخار آب ایجاد شده به سمت بالا حرکت و به‌صورت چشمه‌های آب گرم در سطح زمین ظاهر می‌شود.
آب گرم این چشمه‌ها علاوه بر خواص آب درمانی ناشی از انرژی حرارتی به‌علت داشتن مواد معدنی با غلظتی بیش از 700 میلی گرم در لیتر شامل سولفات، کلسیم، بی‌کربنات منیزیم، سدیم و... در درمان بسیاری از بیماری‌های مفصلی ـ عضلانی، پوستی و... تاثیر شگرف و معجزه آسایی دارند.
چشمه گرماب هرسین در میان چشمه‌های آب گرم از خصوصیات ویژه و فوق العاده‌ای برخوردار است. این چشمه با دمای آب 49-47 درجه سانتیگراد یکی از گرم‌ترین آبهای معدنی دنیاست.
در اواخر حکومت پهلوی در فاصله زمانی سال‌های 50 تا 53 یک گروه آمریکایی به سرپرستی دو مهندس به نام‌های رنکو و مستر جری برای مطالعه ژئومرفولوژی منطقه جهت احداث سد بر روی قسمت ابتدایی رودخانه سیمره که از تلاقی دو رود گاماسیاب و قره سو از طرف غرب و رودهای گزرود و سرشاخه‌های چنار از طرف استان لرستان (شرق) در منطقه مستقر شدند. این گروه دو گمانه یا غار افقی در دو طرف رودخانه سیمره در دامان کوه‌های گله و سفید کوه و نیز یک گمانه عمودی در کف رود سیمره حفر کرده، نمونه‌هایی از بافت خاک تا اعماق زیاد را جهت مطالعه در جعبه‌های لاک و مهر شده قرار داده و از منطقه خارج کردند. حجم و وزن بسیار زیاد این نمونه‌ها باعث شایعات شد. شایعه وجود معادن اورانیوم و بعدها منیزیوم در این مناطق از همان اوان شکل گرفت. ولی در نقشه‌های مربوط به منابع معدنی ایران هیچ ذکری از موضوع نشده و ظاهراً همان مطالعات احداث سد بیشتر به واقعیت نزدیک است.
در مورد محل چشمه گرماب زیباترین تعبیر در کتاب فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، صفحهٔ 1661 به چشم می‌خورد. «گاماساب از دشت اسدآباد و نهاوند در مقابل کنگاور جاری شده، دهلاقانی کوه را بریده، تشکیل تنگه‌های باریک متعدد در آن می‌دهد. بعد از آنکه رود دیناور ضمیمه آن می‌گردد، از پای کوه بیستون می‌گذرد و قبل از بیستون به جنوب منحرف می‌گردد و از دره‌های کوچکی عبور می‌کند. سپس سیاه آب یا قره سو ـ که از مشرق کرمانشاه می‌گذرد و پل تنگی دارد که در جاده همدان به کرمانشاه واقع شده ـ بدان ملحق می‌شود. پس از آن از تنگه‌های گله عبور می‌کند. این تنگه‌ها از حیث مناظر طبیعی زیباترین تنگه‌های ایران به شمار می‌رود. این رود (سیمره) در تاریخ قدیم به نام «اوکنی» (ou kni) معروف بود...» با توجه به تعبیر زیبای دکتر محمد معین از تنگه بین کوه گله و سفید کوه به عنوان زیباترین تنگه ایران، می‌توان به جرات سهم بالایی از جاذبه و زیبایی آن را مدیون چسمه گرماب الماس زاگرس دانست.
دید کلی چشمه
مقدار آب چشمه‌ها مخصوصا آنهایی که در تمام سال جاری می‌گردند در فصول سال متغیر می‌باشد و بستگی به آب و هوا و بخصوص شرایط زمین شناسی ناحیه دارد. غالب چشمه‌ها دارای مواد معدنی محلول در آب بوده و این مواد محلول در آب پس از رسیدن به مظهر چشمه در کنارهای آن رسوب می‌کند. چشمه‌های آهکی ، گوگردی و غیره در اطراف چشمه رسوبی این مواد را بر جا می‌گذارند.
تشکیل چشمه‌ها
معمولا چشمه‌ها وقتی تشکیل می‌شوند که رسوبات نفوذپذیر مانند قلوه سنگ ، شن و ماسه ، ماسه سنگ ، کنگلومرا و غیره روی رسوبات غیر قابل نفوذ قرار گرفته باشد و همچنین آبهای زیرزمینی از محلهایی که دارای مقاومت کمتری بوده مانند درز ، شکاف و یا گسل‌ها خارج می‌شوند. و البته نوع گسل و وضع زمین شناسی در تعیین این مسیر اهمیت خیلی زیادی دارد.
اکثر چشمه‌ها در دامنه کوهها و یا در کف دره‌ها تشکیل می‌شوند. گاهی اوقات ممکن است چشمه‌هایی که دارای فشار خیلی زیادی هستند در کف دریاها ظاهر شوند و قبل از اینکه آب این چشمه‌ها با آب شور دریا مخلوط می‌شود به سطح دریا می‌رسد. بدین طریق یک محوطه آب شیرین در داخل آب دریا بوجود می‌آید. در سواحل یونان در فاصله خلیج آراگوس (Argos) چنین آب شیرین به قطر 15 متر دیده می‌شود.
انواع چشمه‌ها
چشمه‌ها انواع مختلفی دارند که آنها را بطور کلی می‌توان به 3 دسته تقسیم کرد.
- چشمه‌هایی که در جهت امتداد دامنه کوه به طرف پایین جریان دارند و دارای انواع مختلفی هستند که عبارتند از:
- در این نوع چشمه‌ها که بیشتر از انواع دیگر دیده می‌شود آب از طبقات سست رسوبی خارج می‌گردد. این طبقات رسوبی ممکن است به صورت افقی یا درای شیب کمی باشند.
- نوع دیگر از این چشمه‌ها ، چشمه‌های مطبق می‌باشد یعنی اینکه چشمه های متعددی در فصل مشترک دو سری از طبقات نفوذپذیر ظاهر می‌شوند.
- چشمه‌هایی که در آب آنها در اثر زیاد شدن و یا بالا آمدن سطح آب به خارج راه پیدا می‌کنند و اکثرا در محلهایی که ناودیس شکل بوده و در ضمن سنگهای زیرین غیر قابل نفوذ باشند بوجود می‌آیند. در اینجا آب تا سطح ناودیس بالا آمده و سپس به صورت چشمه ظاهر می‌گردد.
- چشمه‌هایی که در اثر وقوع گسل بوجود می آیند. در نتیجه وقوع گسلهای عمودی و یا کمی زاویه‌دار که باعث قرار گرفتن لایه‌های نفوذپذیر در مقابل لایه‌های نفوذ ناپذیر می‌شود. در جاهایی که طبقات دارای شیب هستند و اختلاف ارتفاع نیز کافی می‌باشد آب وارد گسل شده و از آن خارج می‌گردد.
- چشمه‌هایی که از درزها و یا شکافها خارج می‌گردند، در سنگهای غیر قابل نفوذ که دارای شکاف می‌باشند آب از بین این شکافها عبور کرده و از یک نقطه به صورت چشمه ظاهر می‌گردد.
- آنهایی که در اثر فشار ایستایی (Hydrostatic) به طرف بالا حرکت می‌کنند، یعنی در حقیقت از نوع آرتزین می‌باشند.
- بالاخره آنهایی که آب با سرعت و فشار زیاد به علت داشتن گاز به خارج فوران می‌کند مانند آبفشانها (Geysers).
چشمه‌های آب گرم (Thermal Springs)
تعداد زیادی از چشمه‌های آب گرم ، با فعالیتهای آتشفشانی در ارتباط دارند و در بسیاری موارد مقدار زیادی املاح و گازهای مختلف همراه با آب این چشمه‌ها به سطح زمین آورده می‌شود. درجه حرارت این چشمه‌ها متفاوت است و گاهی به حوالی 100 درجه سانتیگراد خواهد بود. در نواحی آتشفشانی ، به علت وجود آنومالی های حرارتی ، افزایش حرارت نسبت به عمق از میزان متوسط آن زیادتر است و بنابراین عمق چشمه‌ها در این نواحی کمتر خواهد بود. چشمه‌های آب گرم نیز تا مدتها بعد از فعالیتهای آتشفشانی جریان دارند.
آبفشانها (Geyser)
آبفشانها چشمه‌های آبگرمی هستند که از آنها (در فواصل زمانی معین) آب داغ همره با بخار آب فوران می‌نماید آبفشانها بیشتر در مناطقی که بتازگی آتشفشانی داشته‌اند، مشاهده می‌شوند و از جمله این مناطق می‌توان نواحی آتشفشانی ایسلند، ایتالیا و نیوزلاند را نام برد. درجه حرارت آب آبفشانها در نواحی مختلف از 80 تا 100 درجه سانتیگراد در تغییر است و ارتفاع فوران آب و بخار گاهی به 50 متر نیز می‌رسد.
مکانیسم آبفشانها بدین ترتیب است که در اعماق زمین ، مجاری و منافذ از آب پر شده و حرارت این آبها در حدود نقطه جوش آب در تحت فشار موجود می‌باشد. هنگامی که فشار به حد معینی می‌رسد، آب از طریق منافذ به بالا حرکت کرده و در نتیجه فشار کاهش می‌یابد و همین کاهش فشار باعث تبخیر مقدار زیادی آب شده و در نتیجه ، فشار حاصله همراه با آب داغ به بیرون فوران می‌کند و بدین ترتیب این سیکل مرتبا تکرار می‌گردد
متاسفانه علیرغم موارد فوق و صدها سخن ناگفته دیگر این جاذبه منحصر بفرد گردشگری علیرغم وجود پلی باستانی از عهد پیش از اسلام که شاید هنوز شناسایی هم نشده باشد و عرصه‌های بی‌نطیر منابع طبیعی هنوز ناشناخته و مهجور مانده است. همت مسئولین، احداث جاده مناسب، تامین امنیت، تعیین متولی و هماهنگی و تعامل بین دوایر دولتی می‌تواند این گوهر بی‌بدیل غرب کشور را در دسترس علاقمندان قرار دهد هرسین
نوشته شده توسط حسین عشقی در جمعه 85/6/10 و ساعت 11:41 عصر |
نظرات دیگران()
